چرا از کلمه «بحران» برای وضعیت فعلی مصرف سوخت استفاده می‌کنیم؟ در دو سال گذشته مصرف روزانه ۸۸ میلیون لیتر بوده، اما حالا به ۱۲۲ میلیون لیتر رسیده است. یک‌ماه پیش معاون شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی گفته بود: «اکنون ۱۱۰ میلیون لیتر در روز بنزین مصرف می‌شود، اما در پالایشگاه‌ها نهایتا حدود ۹۸ تا ۱۰۴ میلیون لیتر در روز تولید داریم، با افزایش واحدها تا جایی که توانستیم تولید را به ۱۱۰ میلیون لیتر رساندیم، البته گاهی تولید را تا ۱۱۷ میلیون لیتر هم رسانده‌ایم، فعلا تا به امروز سر به سر هستیم».

دو سال آخر دولت روحانی با دو اتفاق مهم یکی در آبان ۹۸ با افزایش قیمت بنزین و دومی در همان سال با همه‌گیری کرونا، شرایطی را فراهم کرد که مصرف بنزین همزمان با مکانیزم قیمتی با کاهش نیز مواجه شود. پس از کرونا، یکباره مصرف بالا رفت، اما تولید را نمی‌شود یک‌شبه به‌اندازه مصرف بالا برد.

چه اتفاقی در شرایط حمل‌ونقل جاده‌ای ایران افتاده که چنین مصرف بی‌سابقه‌ای را رقم زده است؟ متهم اول خودروهای غیراستاندارد هستند. متهم دوم، ساخته نشدن پالایشگاه جدید است. در دهه ۹۰ به واسطه تحریم‌ها، استهلاک پالایشگاه‌ها و مجتمع‌های پتروشیمی نیز بالا رفته است. دولت سال گذشته اعلام کرد که در مجاورت پالایشگاه خلیج‌فارس، پالایشگاه جدیدی با نام شهید سلیمانی می‌سازد. اما باید توجه داشت که احداث یک پالایشگاه به ۴ تا ۵ سال زمان نیاز دارد.

متهم سوم، قیمت‌گذاری است. قیمت بنزین آخرین بار در آبان ۹۸ افزایش یافت و بلافاصله به ناآرامی‌های اجتماعی انجامید. اما تقریبا ۴ سال گذشته و هم قیمت دلار با شوک مواجه شده و هم تورم بالاتر رفته است. اگر قیمت فوب خلیج‌فارس برای هر لیتر بنزین را یک دلار در نظر بگیریم و با توجه به قیمت هزار و ۵۰۰ تومانی برای بنزین سهمیه‌ای و ۳ هزار تومانی بنزین آزاد، هر لیتر بنزین سهمیه‌ای ۴۸ هزار و ۵۰۰ تومان و هر لیتر بنزین آزاد نیز ۴۷ هزار تومان یارانه دریافت می‌کند تا به قیمت‌های امروز به دست مصرف‌کننده ایرانی برسد.

به این آمار و ارقام که متعلق به یک سال پیش در همین روزهاست دقت کنید: روزانه یک‌هزار و ۶۵۰ میلیارد تومان یارانه به بنزین سهمیه‌ای و یک هزار میلیارد تومان یارانه به بنزین آزاد تعلق می‌گیرد که نشان می‌دهد دولت هر روز بیش از ۲ هزار و ۶۵۰ میلیارد تومان یارانه به بنزین می‌دهد. با یک حساب سرانگشتی یارانه پرداخت‌شده به بنزین در ماه ۷۹.۵ هزار میلیارد تومان و در سال ۹۵۴ هزار میلیارد تومان خواهد بود. این عدد معادل ۶۴ درصد بودجه عمومی دولت در سال گذشته بوده است.

هم مسئولان وزارت نفت و هم نمایندگان مجلس به خوبی می‌دانند که چنین روندی قابل تداوم نیست. هر بار هم که موضوع افزایش قیمت بنزین به میان می‌آید با قدرت تمام وارد شده و می‌گویند هیچ خبری نیست و دولت برنامه‌ای برای این کار ندارد. در میانه مخالفان و موافقان افزایش قیمت بنزین این سؤال مطرح می‌شود که آیا بهتر نیست وضعیت امروز کشور و شرایطی که در حوزه یارانه بنزین وجود دارد به سادگی و روشنی با مردم در میان گذاشته شود؟

در همین ترکیه، کشور همسایه ایران، به تازگی قیمت انواع سوخت بالا رفت و اعتراض‌هایی را هم برانگیخت. اما دولت اردوغان راهی جز این نمی‌دید و تلاش کرد روی تصمیم خود نیز پافشاری کند. اما چرا افزایش قیمت بنزین در چند سال گذشته آن‌قدر سخت شده که جرات و جسارت بالایی می‌طلبد؟ چرا نگرانی از تکرار حوادثی مانند آبان ۹۸، دست دولت را برای تغییر مکانیزم کنونی قیمت‌گذاری که بخش زیادی از منابع را به جیب خودروسواران یا خودروسازان می‌ریزد، بسته است؟

آیا هم‌اکنون که برنامه هفتم در مجلس در حال بررسی است بهتر نیست به جای ساز و کارهای مبتنی بر «شوک درمانی» به مکانیزم عادلانه و کاربردی برنامه چهارم برگردیم که قیمت سوخت را طی یک برنامه ۵ ساله به قیمت فوب خلیج‌فارس می‌رساند؟ آیا نمی‌شود از برنامه‌های شعاری و تکراری بنزین سه نرخی و فروش آن در بازار توسط مردم و «یارانه برای همه» عبور کرد و به سادگی از تجربه‌های پیشین درس گرفت؟».

گزارش روزنامه اعتماد، اعتراف سربسته به خیانت و خسارت بزرگی است که در دولت روحانی -ابتدا با حذف کارت سوخت و سهمیه‌بندی و ثابت نگه داشتن قیمت به مدت چهار سال، و سپس جهش انفجاری قیمت به میزان سه برابر- انجام شد. این سوء تدبیر مشکوک دولت روحانی در حالی است که وزیر نفت او علنا پالایشگاه‌سازی را کثافتکاری می‌نامید و اگر همت قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا (ص) در ساخت پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس نبود، چالش تامین بنزین ابعاد پیچیده‌تری داشت.